9 september 2013
Te zien in tentoonstelling Van Gogh aan het werk in het Van Gogh Museum
Het Van Gogh Museum heeft een nieuw schilderij van Vincent van Gogh (1853-1890) ontdekt: Zonsondergang bij Montmajour (1888). Directeur Axel Rüger: “Een ontdekking van dit kaliber is in de geschiedenis van het Van Gogh Museum nog nooit voorgekomen. Het is al zeldzaam dat er een nieuw schilderij aan het oeuvre van Van Gogh kan worden toegevoegd. Maar wat extra bijzonder is, is dat het een scharnierstuk in zijn oeuvre is en bovendien een groot schilderij uit wat velen zien als het hoogtepunt van zijn artistieke prestatie, zijn periode in het Zuid-Franse Arles. In die zelfde periode schilderde hij ook wereldberoemde werken als Zonnebloemen, Het gele huis en De slaapkamer. De toeschrijving aan Van Gogh is gebaseerd op uitgebreid onderzoek naar stijl, techniek, verf, doek, de voorstelling, Van Goghs brieven en de herkomst.” Zonsondergang bij Montmajour is vanaf 24 september in de tentoonstelling Van Gogh aan het werk te zien in het Van Gogh Museum in Amsterdam.
“Al het onderzoek wijst uit: dit werk is van Van Gogh”
Uitgebreid onderzoek van Louis van Tilborgh en Teio Meedendorp, twee senior onderzoekers van het Van Gogh Museum, wijst uit dat dit werk van Van Gogh is. “We hebben kunsthistorisch onderzoek gedaan naar de stijl, voorstelling, materiaalgebruik en context, en alles wat wij vonden wees erop dat dit werk van Van Gogh is. Stilistisch en technisch gezien zijn er talrijke parallellen met andere schilderijen van Van Gogh uit de zomer van 1888. Door literatuur- en archiefonderzoek konden we bovendien de vroegste geschiedenisherkomst van het schilderij achterhalen. Het maakte deel uit van de collectie van Theo van Gogh in 1890 en werd in 1901 verkocht. De locatie op het schilderij is herkend - het landschap niet ver van Arles bij de heuvel Montmajour met de ruïne van de gelijknamige abdij – en verder zijn er twee brieven van de kunstenaar uit de zomer van 1888 die letterlijk naar het schilderij verwijzen. Van Gogh schrijft dat het was mislukt, dat is te verklaren omdat het schilderij naast sterke en duidelijk kenmerken van Van Gogh ook zwakke en minder trefzekere passages heeft. Technisch onderzoek toont aan dat de gebruikte pigmenten overeenkomen met Van Goghs palet uit Arles - inclusief de voor zijn oeuvre karakteristieke verkleuringen. En dat hij het type doek en grondering ook voor minstens één ander werk gebruikte, het in dezelfde tijd geschilderde en qua stijl goed vergelijkbare De rotsen uit het Museum of Fine Arts in Houston." Het relatief grote schilderij (93,3 x 73,3 cm) is door onze restaurator Oda van Maanen in samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) technisch onderzocht, met röntgenfoto's en computeranalyses van het type doekweefsel. Ook de gebruikte verfpigmenten zijn geïdentificeerd. Microscopisch onderzoek is uitgevoerd naar de opbouw van verflagen. Alles onderschrijft de conclusie: dit werk is van Van Gogh.
Scharnierstuk in zijn oeuvre
Van Goghs ambitie met het schilderij was groot. Hij wilde zich met dit stuk presenteren als dichter onder de landschapsschilders en bleek diep teleurgesteld toen hij naar zijn eigen idee bepaalde problemen niet overtuigend had opgelost. Nu was hij vaak ontevreden over zijn prestatie, want ook wereldberoemde stukken als De sterrennacht (1889) in het Museum of Modern Art te New York en De zaaier (1888) in het Kröller-Müller Museum te Otterlo vond hij minder geslaagd.
Van Tilborgh en Meedendorp: ”Maar die spanning tussen droom en resultaat maakt dit stuk juist aantrekkelijk. We zien Van Gogh hier zichtbaar werken, worstelen haast, en dat maakt deel uit van de charme van het werk. Het behoort hiermee tot de bijzondere groep van experimentele werken waarvan Van Gogh de waarde zelf soms minder hoog inschatte dan wij nu doen. Het schilderij is zelfs een scharnierstuk. Hierna nam zijn behoefte om steeds pasteuzer en dikker te gaan schilderen toe. En bovendien krijgen we dankzij dit werk een genuanceerd zicht op het ontstaan van de mooiste voorbeelden van zijn tekenkunst – de serie pentekeningen die hij in de week na Zonsondergang te Montmajour maakte. Het schilderij blijkt onlosmakelijk met deze tekeningen te zijn verbonden, ze vormen één geheel.”
Onderzoeksresultaten te zien in Van Gogh aan het werk
Deze ontdekking onderstreept het belang van onderzoek dat het Van Gogh Museum als kennisinstituut doet naar de werkwijze en het leven van Van Gogh. De resultaten van dat jarenlange onderzoek van het Van Gogh Museum samen met de RCE en Partner in Science Shell Nederland naar Van Goghs werkwijze zijn nu te zien in de jubileumtentoonstelling Van Gogh aan het werk die nog tot en met 12 januari 2014 dagelijks open is in het Van Gogh Museum in Amsterdam.
Zonsondergang bij Montmajour wordt vanaf 24 september in deze tentoonstelling aan het publiek getoond.
Het volledige rapport over de ontdekking van Zonsondergang bij Montmajour verschijnt in het oktobernummer van The Burlington Magazine en is ook verkrijgbaar bij het Van Gogh Museum.