Zelfportret met portret van Emile Bernard (Les misérables)

Paul Gauguin (1848 - 1903), Pont-Aven, 1888

olieverf op doek, 44.5 cm x 50.3 cm
Credits (verplicht te vermelden): Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting)

Vincent van Gogh wist dat Japanse prentkunstenaars hun werk vaak met elkaar uitwisselden. Hij vond dat een mooi idee en stelde Paul Gauguin en Emile Bernard voor hetzelfde te doen: ‘Dat bewijst wel dat zij elkaar waardeerden en bij elkaar bleven en dat er een zekere harmonie onder hen heerste, (…). Hoe meer wij in dat opzicht op hen lijken, des te beter zal het ons vergaan', schreef hij aan Bernard. Zijn vrienden maakten allebei een zelfportret, met het portret van de ander in de achtergrond.

Gauguin schilderde zichzelf in de rol van Jean Valjean, de hoofdpersoon uit de roman Les Misérables van Victor Hugo. Hij vergeleek deze maatschappelijk verstoten, maar krachtige en liefdevolle romanheld met de miskende kunstenaars van zijn eigen tijd. ‘En doordat ik hem mijn gelaatstrekken heb gegeven, hebt u een afbeelding van mij persoonlijk en ook het portret van ons allen, arme slachtoffers van de maatschappij, die wraak nemen door het goede te doen’, schreef hij aan Vincent. Met het vrolijke bloempatroon op de muur verwees hij naar de artistieke maagdelijkheid van kunstenaars.

Van Gogh was onder de indruk van het melancholische karakter van het portret. Hij noemde de schaduwen in het gezicht van Gauguin ‘naargeestig blauw’ en stelde vast dat hij er ziek en gekweld uitzag.